Συνέντευξη στην Έλσα Σπυριδοπούλου
Η συνέντευξη με τον τίτλο «Γενναιόδωρη η απόσταση» δημοσιεύτηκε με μικρές συντακτικές αλλαγές στην εφημερίδα Μακεδονία στις 3 Μαρτίου 2006. Έγινε με αφορμή το ανέβασμα του έργου Ιππόλυτος Καλυπτόμενος από το Θέατρο Τέχνης Ακτίς Αελίου.
Ε. Σ. Να ξεκινήσω από κάποια στοιχεία που ανέφερες βέβαια στη συνέντευξη Τύπου, αλλά ας σταθούμε λίγο. Έχουμε ένα έργο που βασίζεται σε αποσπάσματα του Ευριπίδη. Ξεκινάς από μια αφηρημένη έννοια και την κάνεις συγκεκριμένη. Τι δυσκολίες έκρυβε όλο αυτό;
Β. Π. Η αφηρημένη σκέψη παίζει πράγματι μεγάλο ρόλο στο κείμενο, το πώς δηλαδή αποδέχεται κανείς τον έρωτα που ενώ είναι δύναμη καταφατική έχει καταστροφικές συνέπειες. Μπορεί η άρνηση της καταστροφής να μετατραπεί σε κατάφαση κι αυτή; Υπάρχει έτσι ο κίνδυνος να δοθεί στο έργο μια θεωρητική διάσταση που σκιάζει, και παραλύει ακόμη, τη δραματική. Τα συγκεκριμένα στοιχεία του έργου, ωστόσο, πιστεύω μ’ έσωσαν από το πρόβλημα αυτό. Η ένταση του πάθους, η ποίηση της έντασης αυτής, η πόλη της Θεσσαλονίκης, ο σταθμός του μετρό στην Αθήνα, όπου γίνεται η συνάντηση της ηττημένης Άρτεμης με την αυτάρεσκη Αφροδίτη, όλα αυτά τα πιο απτά πράγματα έδωσαν πιστεύω και στην αφηρημένη σκέψη δραματική δόνηση. Πάντως ο Ευριπίδης είναι ο πρώτος που δίνει στη σκηνική διάνοια όσο βάρος δίνει και στη δράση. Το ίδιο κάνει και ο Σέξπιρ και ο Μπρέχτ και ο Μπέκετ και ο Κολτέζ και ο Δημητριάδης. Πρόκειται δηλαδή για μια θαυμάσια παράδοση.
Ε. Σ. Πώς είναι η ζωή στη Σουηδία; Πόση έμπνευση μπορεί να δώσει σε έναν άνθρωπο που κουβαλά στις εικόνες του ήλιο, χρώμα και στοιχεία που δεν τα βρίσκεις παρά μόνο στην Ελλάδα;
Β. Π. Είναι πια συνηθισμένο φαινόμενο ένας συγγραφέας να γράφει σε άλλη χώρα και επίσης σε άλλη γλώσσα. Ό,τι κουβαλά κανείς μέσα του δεν χάνεται ποτέ. Πολλές φορές η απόσταση βοηθά να το αντιμετωπίσεις από περισσότερες και ίσως και πιο δημιουργικές οπτικές, να το αξιοποιήσεις πιο πολύπλευρα. Βέβαια είμαι πολύ συχνά στην Ελλάδα, έχω εδώ την οικογένειά μου, πολλούς φίλους και συνεργάτες, δημοσιεύω και εδώ βιβλία. Έτσι οτιδήποτε κουβαλώ μέσα μου πολλαπλασιάζεται, διευρύνεται και με οικείους και με αναπάντεχους τρόπους. Ακριβώς ό,τι χρειάζεται ένας συγγραφέας.
Ε. Σ. Και να σταθώ και σ’ αυτό που είχες πει για το ότι οι θίασοι στην Ελλάδα ξέρουν να σέβονται ένα κείμενο εν αντιθέσει με πολλούς θιάσους στην Ευρώπη. ‘Ισοπεδώνουν τον λόγο κατά κάποιο τρόπο; Και γιατί πιστεύεις γίνεται αυτό;
Β. Π. Δεν πρόκειται τόσο για ισοπέδωση του λόγου όσο για το ότι πολλοί σκηνοθέτες δεν ξέρουν, δεν έχουν τις προϋποθέσεις να κατανοήσουν και να ερμηνεύσουν τον λόγο, τη διάνοια στο θεατρικό κείμενο. Για πολλά χρόνια επικράτησε η εύκολη μεταμοντέρνα άποψη ότι μπορούμε να κάνουμε ό,τι θέλουμε με το κείμενο. Σαν να χάθηκε (οπωσδήποτε περιφρονήθηκε) η δύσκολη ευθύνη στην ελευθερία της ερμηνείας. Το κείμενο το χρησιμοποίησε ο σκηνοθέτης με τρόπο αυθαίρετο και αισθητικά καταστρεπτικό. Και κατόπιν, σαν συνέπεια, σαν να χάθηκε για πολλούς η ικανότητα ανάγνωσης, κατανόησης και ερμηνείας έργων που δίνουν βάρος στον λόγο επί σκηνής, δηλαδή έργων της πιο δυνατής θεατρικής παράδοσης ή αυτών που θέλουν να ανήκουν στην παράδοση αυτή, όσο κι αν τη διευρύνουν ή πιστεύουν ότι το κάνουν. Η χαρά στη γνωριμία μου με την ομάδα Ακτίς Αελίου είναι πολύ μεγάλη, επειδή ξέρουν να σέβονται τον λόγο ενός θεατρικού έργου, χωρίς αυτό να τους εμποδίζει να κάνουν ανέλπιστα τολμηρές ερμηνείες. Το αντίθετο μάλιστα.
Ε. Σ. Έργα σου έχουν παρουσιαστεί στο παρελθόν από το Κρατικό Θέατρο. Υπήρξε κάποια νέα επαφή για νέα συνεργασία;
Β. Π. Ω, ναι, πριν από πολλά χρόνια, το 1979. Λίγα ταχυδράματα. Από τη μεριά μου προσπάθησα πριν από κάποια χρόνια να αποκαταστήσω μια δημιουργική επαφή με το ΚΘΒΕ, χωρίς αποτέλεσμα. Από τη μεριά τους ποτέ. Και τώρα με έναν διευθυντή που κάνει γραφικές επιλογές έργων το βρίσκω και εξωπραγματικό.
Ε. Σ. Θα επέστρεφες στην Ελλάδα, μόνιμα ή η Σουηδία σου προσφέρει πράγματα που πιστεύεις δεν θα έβρισκες ή δεν θα άντεχες εδώ;
Β. Π. Βρίσκω πάντα πολλή γενναιόδωρη τη δυνατότητα να έχω δύο χώρες και δύο γλώσσες, να γράφω και να δημοσιεύω και στις δυο. Εξάλλου οι διάφορες επικοινωνιακές λύσεις που υπάρχουν άφθονες ελαχιστοποιούν ή και σβήνουν αποστάσεις.
Ε. Σ. …σε αφορούν όσα συμβαίνουν στα πολιτιστικά πράγματα της Ελλάδας…;
Β. Π. Οπωσδήποτε γίνονται ελάχιστα πράγματα στον χώρο του πολιτισμού. Αλλά τουλάχιστον όσο αφορά τη Θεσσαλονίκη, ελάχιστα γίνονται σε πολλούς χώρους. Η οικονομία της πόλης είναι βουλιαγμένη. Τα κοινωνικά και αισθητικά της προβλήματα τραγικά. Αυτή είναι όμως η κατάσταση σε όλη την Ελλάδα. Η λογοτεχνία έχει τη δύναμη να ερμηνεύσει την εποχή της, άλλωστε το κάνει είτε το θέλει είτε δεν το θέλει. Σχετικά με τον ευρύτερο δυτικό μας πολιτισμό, ζούμε σε μια παράδοξη εποχή. Από τη μια διαθέτουμε για πρώτη φορά στη ιστορία του δυτικού πολιτισμού τα πιο οξυδερκή και πιο δυνατά διανοητικά μέσα να αναλύσουμε και να κρίνουμε με τον πιο δημοκρατικό τρόπο κάθε μορφή αυταρχισμού και βίας, και από την άλλη διαπιστώνουμε συνεχώς πώς βασικές δημοκρατικές ελευθερίες υπονομεύονται και καταργούνται. Πώς να μείνεις αμέτοχος ως συγγραφέας.
chromata 